Leerlingen met de kunstvakken tekenen, handvaardigheid of textiele werkvormen in het eindexamenprofiel, doen een uitgebreid praktijkexamen. Ook doen zij examen in het deelvak kunstgeschiedenis. Naast algemene kennis van de kunsthistorie dienen zij zich te verdiepen in een thema, dat voor het komend examenjaar ‘Voorbeeldig’ is. Leerlingen bestuderen op waar de kunstenaar vanaf 1500 tot vandaag de dag zijn/haar voorbeeld vandaag heeft gehaald. In vier tijdvakken, binnen de invalshoeken ‘imitatio’, ‘variatio’ en ‘emulatio’ worden de kunstenaars en hun creaties onder de loep genomen.
Hieronder een lesje over ‘Beschrijving 2’ uit de examensyllabus. Het tijdvak 1500 – 1750 komt hierbinnen aan bod. We bekijken op welke manier de kunstenaars hebben gevarieerd op hun inspiratiebron(nen). Ook voor niet-leerlingen die iets van deze materie willen opsteken is het mogelijk een interessant filmpje. Mijn lessen in de klas klinken overigens iets minder docu-achtig en zijn uiteraard interactiever. Als je vragen hebt: stel ze gerust in de comments!
Al sinds het begin van de 17e eeuw is er in de westerse samenleving grote belangstelling voor de Japanse beeldcultuur. Als Nederland vanaf 1639 een alleenrecht verwerft op handel met Japan, wordt het voor importartikelen uit het Aziatische land de toegangspoort tot Europa. Vanaf halverwege de 19e eeuw stelt Japan zich langzaamaan open voor handel met andere landen. Binnen de kortste keren ontstaat een wereldwijde fascinatie voor alles wat Japans is. De ukiyo-e prenten zijn niet aan te slepen en westerse kunstenaars zoals Van Gogh en Breitner laten zich maar al te graag inspireren door deze oosterse kunststukjes. Ik schreef hier eerder over bij de tentoonstelling Van Gogh en Japan in het Van Goghmuseum en Mesdag en Japan in Panorama Mesdag.
Ook de van Japanse origine Mangastrips zoals vandaag de dag bekend, zijn bepaald niet van gisteren. Al in de 12e eeuw zijn op rolschilderingen de eerste beginselen van deze stijl zichtbaar in de vorm van dieren die zich kleden en gedragen als mensen.
Via de Kibyõshi, (eind 18e eeuw) geïllustreerde boekjes met een gele kaft, en een serie met terugkerende karakters in de krant, ontwikkelt de stijl zich door tot de moderne Manga met karakters met de typerende grote ogen. Katalysator van de Manga van nu is Tezuka Osamu, ook wel De God van de Manga genoemd die tussen 1946 en 1989 uitermate productief is. Tijdens zijn carrière groeit de groep liefhebbers van nationaal naar wereldwijd.
In het begin van de 20eeeuw wordt de Mangastijl overgenomen door filmmakers. Zo ontstaat – aanvankelijk in zwart-wit – de Anime-stijl. In latere instantie breekt Manga ook door binnen de game-industrie. Vanaf de jaren 2000 wordt de Japanse popcultuur door journalisten en academici omgedoopt tot Gross National Cool, later vereenvoudigd tot Cool Japan.
De tentoonstelling Cool Japan zet deze cultuur mooi uiteen. Naast het bespreken van de oorsprong, is er onder andere aandacht voor veelvoorkomende karakters binnen de manga- en animeverhalen. De traditioneel binnen de Japanse beeldcultuur voorkomende draken en leeuwen transformeren binnen animatiefilms en games in angstaanjagende monsters. De traditionele samoerai-krijger wordt geavanceerde robot. Vaak mét zwaard. Wist je dat het ook de samoeraikrijger was die model stond voor Darth Vader uit Star Wars?
Wie zelf weleens een poging heeft gedaan tot het tekenen van mangafiguren zal hebben gemerkt dat dit een specifieke manier van vormgeven vraagt. In de tentoonstelling wordt besproken hoe de Manga-tekenaar omgaat met lijnvoering, vlakverdeling en perspectief, ook weer gebaseerd op de traditionele Japanse ‘platte’ prentenbeeldtaal.
Ruimschoots aandacht is er voor de fancultuur. Over het algemeen zijn aanhangers van Cool Japan niet de meest mainstream personen. Veelal expressief uitgedost bezoeken zij in groten getale conventies en festivals gewijd aan Manga en Anime. Een aantal doet zeer fanatiek mee aan cosplays, afgeleid van costume play. Op deze bijeenkomsten verkleedt men zich als een favoriet karakter uit de Japanse popcultuur. Het eerste het beste verkleedpakje uit de feestwinkel volstaat beslist niet: online leert men van elkaar een zo realistisch mogelijke outfit zelf in elkaar te zetten!
In de Cool Japan tentoonstelling is een aantal van dit soort indrukwekkende outfits te tentoongesteld. In dezelfde ruimte kunnen anime-videogames worden gespeeld.
Als tegenhanger voor de gruwelijke monsters en onverslaanbare superhero’s nemen schattigheid en sexyness een aanzienlijke plaats in binnen Cool Japan. Uitermate populair – vooral bij meisjes – zijn de zogenaamde Kawaii, wat schattig of lieflijk betekent: lieve figuurtjes met een hoge aaibaarheidsfactor.
Op een andere manier aaibaar zijn geseksualiseerde personages, medeverantwoordelijk voor de populariteit van manga en anime. Getekende beelden maken fantaseren laagdrempelig. Als merchandise worden lichaamsgrote kussens met daarop een dergelijk personage geprint uitermate goed verkocht.
In het laatste gedeelte van de tentoonstelling is aandacht voor robots. Die overigens hun oorsprong al hebben in het 17eeeuwse Japan! Cool Japan is een leerzame en visueel zeer aantrekkelijke tentoonstelling. In andere beschrijvingen viel het woord Instagrammable al. Fotoverslagen zullen het op social media goed doen. Voor degene die niet erg bekend is met de hedendaagse Japanse beeldcultuur is Cool Japan een heel interessant inkijkje. Voor de ware fan is het ongetwijfeld smullen geblazen!
Cool Japan Tot en met 1 september 2019 Tropenmuseum Linnaeusstraat 2 Amsterdam
