In het Cobra Museum in Amstelveen is sinds 15 december ‘The Aalto Natives’ door kunstenaars Nathaniel Mellors en Erkka Nissinen te zien. Eerder kon deze bizarre installatie worden aanschouwd in het Finland paviljoen op de Biënnale van Venetië. Het gooide daar hoge ogen.
Al voordat ik de installatie binnenloop rijst het vermoeden dat ik iets tamelijk absurds zal gaat aanschouwen. Aan de muur voor de ingang hangt een aantal bizarre poppen, de één in net pak met een ei-hoofd, twee anderen bestaand uit lapjes, weer een ander zonder benen en één zonder hoofd, maar mét een enorme stoffen penis uit zijn broek. Een arm van minstens twaalf meter lang kronkelt om de poppen heen.
Bij de ingang hangt een bordje: “Sommige scenes in dit werk kunnen minder geschikt zijn voor kinderen”.
In de donkere niet al te grote ruimte staat een enorm bewegend ei met de naam Geb. Hij is de Schepper, de God van Finland en voert een dialoog met zijn zoon Atum, in dezelfde ruimte aanwezig. Atum is de uitverkorene om de beschaving – the timewave – te herstarten. Dit vanuit Fins perspectief, want dat is blijkbaar het enige juiste. Hij heeft de gestalte aangenomen van een bewegende kartonnen doos, die daarmee ‘a box with someone elses DNA’ is. Bovenop op ei en doos staan projectoren, die dus ook vrijwel constant in beweging zijn. Verder maken nog een vaste projector, een uitgebreide lichtinstallatie en geluidsboxen deel uit van de opstelling. Het resultaat is een zeer dynamische, haast theatrale ervaring.
Uit verschillende recensies had ik al gelezen dat je deze installatie niet moet willen uitleggen, maar ik vind de neiging daartoe moeilijk te onderdrukken. Mijn brein doet zijn uiterste best houvast te vinden in de chaos van lichtflitsen, geluidseffecten en de diversiteit van beelden die aan alle kanten over de muren bewegen. Het blijkt tevergeefs. Binnen drie minuten weet ik niet meer waar ik kijken moet en waar ik naar kijk. De mogelijkheid om op ieder moment in- en uit te kunnen stappen maakt het geheel niet samenhangender. Zo liep ik binnen op het moment dat de ene Muppet-achtige handpop een andere Muppet-achtige handpop op een bureau was aan het verkrachten. Een heftige scene (ik begreep direct het bordje bij de ingang), inclusief close ups van de coïtus. Verwacht geen logica, maar om nog enigszins het gevoel te hebben van een verhaallijn is het aan te raden om de installatie vanaf het begin te bekijken.
Je ziet dan een Neanderthaler, cocktail in de hand, in een rubberboot op de oceaan drijven. Door een verrekijker ziet hij een eend zand verzamelen om land te vormen, waarop hij zegt “I fucking hate land”. Atum (de doos) vraagt de eend het zand wat meer ‘Finlandvormig’ te maken, waarop de Neanderthaler verklaart dat land het begin van het einde is.
Vervolgens volgt een aaneenschakeling van surrealistische filmfragmenten, bestaande uit handgeschilderde cartoons, life action acteurs in weirde kostuums, klei-animatie, 3D-animatie en dus die poppen, die de absurditeit onderschrijven.
Zoals de pop met een hoedje op het hoofd (met kruisje) en een christelijk kruis in de hand. Wanneer ze geconfronteerd wordt met een ei, spreekt ze: “I hate God, and I hate eggs. And I hate Gods’ eggs. I must destroy it”, waarna ze het ei met haar kruis kapot slaat.
Of de figuur zonder hoofd, maar mét enorme penis en anus, waardoor hij praat. Hij lijdt aan helse pijnen, die kunnen worden verzacht door het luisteren van muziek. Mister BOX (ook met een kartonnen doos als hoofd), ooit een succesvolle artiest kan hem daar echter niet mee helpen. Hij maakt alleen nog flutmuziek die het volk niet ‘verstaat’. Blijkbaar een reden om hem te stenigen.
Een terugkerend figuur is het Archetype (dat wat zich volgens de mythologie binnen het ei bevindt voordat het leven start), waarvan men denkt dat het onder controle gehouden kan worden door hem te voederen met haring.
Een van de laatste scenes is een lied, gezongen door Atum, waarin hij concludeert ‘just a box with someone else DNA te zijn’. Eerst zat het Archetype in de doos, en nu zit de doos in het Archetype. Volg je het nog?
De verhaallijn binnen The Aalto Natives mag onvindbaar zijn, en wat vertoond wordt lastig uit te leggen, maar wanneer je je een klein beetje verdiept in de Finse mythologie wordt een aantal vaagheden wel opgehelderd.
Ellors en Nissinen kwamen op het idee voor dit kunstwerk toen ze in een Fins museum schilderijen bekeken die over een mythe van het ontstaan van Finland gingen. Toen de kunstenaars (zelf noemen ze zichzelf liever niet zo) zich gingen verdiepen in mythologische verhalen over de oorsprong van beschavingen, bleken tot hun verrassing in meerdere landen ontstaansmythen te bestaan die gebaseerd zijn op eenden en eieren.
Online staan diverse mythes over het ontstaan van Finland: volgens de één ontstond de aarde uit een aantal eieren, gelegd door de dochter van de hemel, die voor die tijd op zee ronddobberde, net als de Neanderthaler uit ‘The Aalto Natives’. Een andere mythe vertelt dat God in de gedaante van een vogel een ei op zee legde (de eend van Ellors en Nissinen?) waaruit vervolgens de wereld ontstond. Niet heel veel minder bizar dan wat er binnen ‘The Aalto Natives’ is te zien.
Als ik de installatie na ongeveer een uur (ja, dat is lang, maar geloof me: je bent het besef van tijd totaal kwijt) verlaat, ben ik in totale verwarring: “WTF heb ik zojuist gezien?” Misschien heb jij dat iets minder, na het lezen van deze blog. In een interview met Frame contemporary art Finland geven Ellors en Nissinen aan: “Het gaat over individuen die worstelen met sociale normen die ze niet helemaal begrijpen. The Aalto Natives doet iets vergelijkbaars. “We proberen het onderwerp met zoveel mogelijk humor te benaderen.” Kunst en humor gaan tegenwoordig, in tegenstelling tot in vroegere eeuwen, niet vanzelfsprekend hand in hand. Nissinen zegt hierover: “Wanneer je teruggaat in de geschiedenis van de Europese kunst, kom je om de haverklap humor tegen, vooral binnen de literatuur. Vandaag de dag neemt de kunstwereld zichzelf vaak veel te serieus. Dat vindt ook Mellors: “Kunst sluit zich vaak af van het publiek. Kunstenaars hebben niet door dat ze zichzelf juist door deze extreem serieuze benadering voor gek zetten. Niets is zo maf als iemand die weigert zijn eigen mafheid in te zien.”
The Aalto Natives leidt niet tot een conclusie, en heeft blijkbaar ook niet die intentie. De makers drijven de spot met degenen die zichzelf al te serieus nemen: zoveel mag duidelijk zijn. De aanschouwer wordt overspoeld met uiteenlopende impulsen die, met wat achtergrondinformatie minder random zijn dat ze in eerste instantie lijken. Ga niet op zoek naar logica en houvast, maar laat de ‘timewave’ over je heen komen: niet alles valt (helemaal) te verklaren.
The Aalto Natives by Nathaniel Mellors and Erkka Nissinen
Cobra Museum, Amstelveen
Tot en met 25 februari 2018