Het is 1891 als de Franse schilder Paul Gauguin zijn geboorteland verruilt voor een meer exotische verblijfplaats: Frans-Polynesië. Daar treft hij mensen die nog dichtbij de natuur staan. Als één van hen leeft hij het eenvoudige leven dat nog op de Polynesische eilanden heerst: ver weg van het jachtige, oppervlakkige Europese leven, dat steeds meer onder invloed staat van de industriële vooruitgang. De verbondenheid die hij met de Polynesiërs voelt, is duidelijk zichtbaar op zijn schilderijen. Hij beeldt hen niet simpelweg af, maar laat ook de mystieke kant van hun geloof aan bod komen, bijvoorbeeld door gebruik te maken van vreemde kleuren. “Deze mensen leven nog in het verleden”, zou Gauguin over hen hebben gezegd.
125 jaar later lijkt fotograaf Jimmy Nelson een soortgelijke missie te hebben. Hij reist naar de meest bijzondere plekken op aarde, op zoek naar de leefwereld van inheemse volkeren. Net als Gauguin heeft hij bijzonder veel interesse in mensen die nog niet zijn beïnvloed door de moderne wereld en probeert hij een band met hen te krijgen. Wanneer hij eenmaal hun vertrouwen heeft gewonnen maakt hij foto’s waarmee we recht in de ziel van de bevolking kijken. In de foto’s betrekt Nelson de leefomgeving van de gefotografeerden, wat resulteert in prachtige sfeervolle registraties: stilstaande beelden die meer overbrengen dan menig anderhalf uur durende documentaire.
Toch gaat er een onheilspellende boodschap uit van de titel van zijn fotoboek ‘Before they pass away’, uitgekomen in 2013. Jimmy Nelson gaat ervan uit dat hij er nog net op tijd bij is om de stammen die hij fotografeert vast te leggen. Voordat ze niet meer zullen bestaan. In een uitzending van de TV-show zegt hij: “Vooruitgang en globalisering bedreigen de manier van leven van de mensen die ik fotografeer”.
Na het uitkomen van ‘Before they pass away’ maakt Jimmy Nelson opnieuw verre reizen. Inmiddels heeft hij alweer heel veel wonderschoons met ons te delen. Reden genoeg om uit te kijken naar zijn volgende boek, dat in 2018 zal verschijnen, en om daar nu vast een voorschotje op te nemen bij Galerie Rademakers, waar tot en met 5 november een expositie volledig in het teken van zijn werk staat.
Wat vrij uniek is: Nelson keert terug naar een aantal stammen dat in het eerste boek voorkomt, om het resultaat van hun gezamenlijke werk te laten zien. Waar het vertrouwen van de mensen eerder nog gewonnen moest worden, is men nu dolblij om Nelson terug te zien! Hier is een mooi filmpje te zien van zijn terugkeer naar Namibië. In de expositie is een foto te zien waarop zo’n reünie-moment op het eiland Tannamooi in beeld is gebracht: nadat het fotoboek is bewonderd loopt het hele dorp uit voor een groepsfoto.
Ook bezoekt hij een aantal nieuwe bestemmingen: net als Gauguin reist hij af naar Frans Polynesië, waar hij de Marquesas-eilandenaandoet. Een aantal decennia geleden hebben de bewoners van deze eilanden actie ondernomen om hun verdwijnende tradities te behouden. Sindsdien wordt weer meer aandacht besteed aan traditionele lichaamsversieringen en zang en dans om de oude cultuur levend te houden. Wilde paarden maken nog steeds belangrijk deel uit van het landschap, net als in de tijd van Gauguin. Het heuvelachtige landschap vormt een waanzinnig decor.
Jimmy Nelson krijgt zijn foto’s niet cadeau. Over het algemeen is verbale communicatie met de mensen die hij bezoekt niet mogelijk, Nelson en de inheemse stammen spreken immers niet dezelfde taal. Tijdens een lezing in Oslo, eind 2016, vertelt Nelson hoe de bevolking vaak niets van hem wil weten. Hij maakt zich aanvankelijk klein, terwijl de bevolking hem soms slaat en bespuugt. Omdat hij zich nederig opstelt, wordt het oninteressant om hem te belagen. Uiteindelijk wordt men nieuwsgierig: “Wie is die gebarende witte man? Wat wil hij?”. Dan is het moment daar om vol respect en eerbied, een eerste contact te leggen. Vervolgens kost het hem soms dagen om mensen ertoe te bewegen op een bepaalde plek te gaan staan. En dan moet het licht op die dag ook nog eens naar zijn tevredenheid zijn.
Aanvankelijk maakt Nelson zijn foto’s met een oude technische camera. Het resultaat ziet hij dan pas thuis. Wanneer hij niet tevreden is over het resultaat, keert hij zelfs terug naar de plek waar de foto genomen dient te worden. Omdat de platen waarop de foto’s werden genomen schaars zijn, moet hij extreem gefocust werken. “Omdat ik niet de hele tijd op een digitaal schermpje zit te turen, is het contact met de mensen ook beter”, zo zegt hij zelf. Toch meldt hij in een Tweet op 11 augustus 2016: “De LF Leica S zal de oude 5×4 platencamera vervangen. Tijd om vooruit te kijken.”. Een kwestie van tijd en geld, vermoedelijk.
Verder verlopen de reizen van Jimmy Nelson doorgaans nogal onvoorspelbaar: zo is hij onder extreme weersomstandigheden naar Siberië gereisd: na dertien uur vliegen moet hij zich een maand lang per tank over sneeuwvlakten bewegen, zonder precies te weten waar het volk waarnaar hij op zoek is zich bevindt. Het is veertig graden onder nul en op een bepaald moment is Nelson niet eens meer in staat een foto te maken: door de kou kan hij zijn vingers niet meer bewegen. Niet dat hij, eenmaal aangekomen bij de Chukchi-stam foto’s mag maken: hij kan hoog en laag springen, maar er wordt geen toestemming verleend. Nelson krijgt wel een uitnodiging om een tijdje te blijven logeren. Als hij twee weken lang met de Chukchi heeft samengeleefd en al op het punt staat te vertrekken, krijgt hij toestemming om hen vast te leggen, omdat hij de moeite heeft genomen om hen echt te leren kennen.
Ook vertelt hij over zijn reis door Soedan, op weg naar de Mundari stam, een stam die nooit eerder werd gefotografeerd. Het is oorlog in Soedan, maar dankzij reisgenoot Ali laveren ze langs iedere wegversperring met gewapende mannen. Totdat ze een wegversperring met gewapende, woedende kinderen treffen. De kinderen weigeren hen door te laten en gedragen zich agressief. Even denken zowel Ali als Jimmy Nelson dat hun laatste uur heeft geslagen, maar dan herkent Nelson een symbool op het gezicht van één van de kinderen: hij behoort tot de Ethiopische Mursi-stam die hij eerder fotografeerde voor zijn boek. Als Nelson de foto’s toont ontspannen de kinderen. Ze vertellen hoe ze uit hun leefomgeving zijn verplaatst en sindsdien iedereen wantrouwen. Uiteindelijk begeleiden ze Jimmy Nelson zelfs tijdens het vervolg van zijn reis.
De spanning en sensatie waar Jimmy Nelson doorheen gaat om tot zijn foto’s te komen, staat in contrast tot wat veel van zijn foto’s uitstralen, namelijk rust en evenwicht. Zoals de foto gemaakt in Tuvi (Papua Nieuw Guinea), waarop tien schitterend uitgedoste mensen ontspannen op een drijvend vlot staan, tegen de achtergrond van een ruisende waterval. Niets aan deze foto doet vermoeden dat Nelson tijdens de voorbereiding van deze foto het vlot wilde zekeren, in het water sprong, waarop de mensen op het vlot paniekerig begonnen te schreeuwen: het water bleek vol met krokodillen te zitten. Tegenover Manners Magazine bekent hij: “Ik zal nooit stoppen met een shoot omdat het gevaarlijk wordt. Gevaar geeft me juist het gevoel dat ik leef”.
Before they pass away… Ik hoop dat het loos alarm is. Ik hoop dat de foto’s van Jimmy Nelson de westerse wereld aan het denken zet. Ontbossing, plasticsoep en massatoerisme zullen veel van deze volkeren geen goed doen. En: steeds meer technologie, prefab voedsel en andere materiële zaken zullen ons naar alle waarschijnlijkheid geen goed doen. Bekijk de beelden eens goed. Reis in gedachten mee de wereld rond en zeg dan: wat maakt jou echt gelukkig?
Ik hoop dat er over weer 125 jaar, in 2142, nog steeds een kunstenaar kan zijn die op zoek gaat naar ongerepte natuur en volkeren die nog altijd leven van wat de natuur hen te bieden heeft.
De foto’s in de galerie zijn te koop, dus wil je iedere dag ontwaken met één van de genoemde plekken boven je bed, neem dan een paar duizend euro mee. Gaat dat je budget te boven: alleen kijken mag ook. Neem dan wel vijf euro mee, want de toegang is niet gratis. Wél inclusief een kop koffie en een mooie grote ansichtkaart.
Only New Tot en met 5 november 2017
Galerie Pien Rademakers
KNSM-Laan 291
1019 LE Amsterdam
Meer interesse in Jimmy Nelson? In 2014 hield hij deze Ted-talk.